Bijna zeshonderd onschuldige jonge mannen uit de Alblasserwaard werden op 16 mei 1944 opgepakt door de Duitsers. Verzamelplaats was de Grote Kerk in Sliedrecht. Daarvandaan werden deze zogenoemde Merwedegijzelaars overgebracht naar Kamp Amersfoort. Vijfentwintig van hen kwamen niet meer thuis, een 26e overleed kort na de oorlog. Bas van der Starre (1924-1995) was één van de gijzelaars. Op 19-jarige leeftijd werd hij opgepakt en via Amersfoort naar Duitsland gebracht. Zijn dochter Anja van der Starre vertelde eerder aan RTV Rijnmond dat haar vader nooit direct over de periode in Duitsland heeft gesproken: “Indirect wel, elke dag was er wel iets waardoor zijn thema’s als rechtvaardigheid, hoe je met andere mensen omgaat, maar vooral je eigen verantwoordelijkheid nemen aan de orde kwamen.”

Er zat veel frustratie bij haar vader, het voelde onrechtvaardig: “Die jongens zijn geofferd voor andermans daden. Thuisgekomen werd er niet meer naar hen omgekeken terwijl het enorm lastig was om hun leven weer op te pakken, niet alleen lichamelijk maar ook geestelijk.”

Aanslag

Het verhaal van de Merwerdegijzelaars begon op 14 april 1944. Bij de spoorwegovergang in Giessendam werd bakker Wouter Smit doodgeschoten door een landwachter. “Het verzet heeft in de nacht van 9 op 10 mei 1944 iets teruggedaan”, vertelde Anja van der Starre. “Ze hebben een aanslag gepleegd op een boot met NSB’ers bij de Helsluis in de Biesbosch en daarbij zijn twee NSB’ers omgekomen.” Eén van de twee was de vader van de landwachter die bakker Smit doodschoot. De Duitse bezetter tolereerde deze actie van het verzet niet. Op 16 mei vond er een grote vergeldingsrazzia plaats. Zo’n 2000 soldaten van de Wehrmacht en de SS kamden de dorpen Sliedrecht, Hardinxveld, Giessendam en Werkendam uit.

Anja van der Starre: “Ze keken niet alleen achter de voordeur, maar jongens werden ook op straat, op hun werk of in de trein opgepakt.” In overvalwagens werd de groep naar Kamp Amersfoort gereden. Zeven weken zaten ze daar in barakken. Ongeveer de helft van de bijna 600 mannen werd vrijgelaten. Ze waren nodig op hun werk, veelal bij bedrijven in de Alblasserwaard die door de Duitsers gevorderd waren. “Het werk lag hier opeens stil omdat al die mannen weg waren."

Duitsland

“De andere helft is in de nacht van 6 op 7 juli 1944 op transport gegaan naar Duitsland, waar ze in verschillende kampen terechtkwamen”, vervolgde Van der Starre. Ook haar vader Bas van der Starre moest naar Duitsland. Hij kwam in het oosten van het land terecht waar hij in een oude zoutmijn 360 meter onder de grond moest werken voor de vliegtuigindustrie. In april 1945 werd hij door de Amerikanen bevrijd. Van der Starre kwam terug naar Sliedrecht maar met zijn gezondheid is het nooit goed gekomen. Anja van der Starre is al jaren bezig met het verhaal van de Merwedegijzelaars. Dat uit zich onder meer in haar website, het digitale monument voor de slachtoffers van de represaillerazzia.

Lees ook: Mislukte aanslag van het verzet in Rotterdam met grote gevolgen

“Deze jongens werden opgepakt voor andermans daden. Daarom pleit ik ook voor de balans in de geschiedschrijving, wie doet wat en wie neemt z’n verantwoordelijkheid waarvoor. We hebben niet alleen maar helden en slachtoffers, het is heel breed. Ik vind het heel fijn als daar ook naar gekeken wordt en dat deze jongens waar ik nu voor sta, de erkenning krijgen die ze zeker verdienen.”
De gemeenten Sliedrecht, Hardinxveld-Giessendam en Altena (waar Werkendam onder valt) werken samen aan een monument voor de Merwedeslachtoffers. Het monument voor de Merwedegijzelaars wordt in mei 2020 onthuld.

Reportage RTV Rijnmond, april 2019: